Zhang Yiming sinh năm 1983, tại tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc. Cha mẹ ông là công chức nhà nước. Tên của Zhang được đặt theo một câu tục ngữ cổ, có nghĩa là "làm mọi người ngạc nhiên ngay từ lần thử đầu tiên".

Zhang Yiming lớn hơn Mark Zuckerberg một tuổi. Vợ của hai người đều là bạn học cũ. Cả Zhang và Mark đều thuộc về thế hệ Internet và đang làm thay đổi thế giới bằng những thuật toán.

Năm 2004, khi Mark thành lập Facebook, Zhang mới học năm hai đại học Nankai. Ban đầu ông theo học ngành vi điện tử sau đó chuyển sang ngành công nghệ phần mềm và tốt nghiệp vào năm 2015.

Sau khi ra trường, Zhang làm ở công ty khởi nghiệp về dịch vụ đặt phòng trực tuyến tên Kuxun. "Công việc ở đây đã dạy cho tôi những kỹ năng bán hàng mà sau này tôi sử dụng để phát triển ByteDance", tỷ phú 8x bộc bạch.

Sau đó ông có thời gian ngắn làm việc tại Microsoft và một lần khởi nghiệp thất bại trước khi được thế giới biết đến với danh nghĩa "cha đẻ" của TikTok và CEO của ByteDance, công ty khởi nghiệp thành công nhất thế giới với giá trị vượt 100 tỷ USD.

Chuyến tàu mùa xuân

Đó là mùa xuân của 15 năm về trước, Zhang, như hàng trăm triệu người Trung Quốc khác, nỗ lực tìm một tấm vé để về quê. Vé trên hệ thống đã hết và không ai biết khi nào có người trả vé, không đi nữa, để thế chỗ vào.

Lúc này, Zhang Yiming đang làm việc tại Kuxun, ông tranh thủ giờ ăn trưa để viết một phần mềm đơn giản để máy tính tự động tìm kiếm vé trên các nền tảng trực tuyến và gửi tin nhắn SMS thông báo về điện thoại của mình. Sau nửa tiếng, ông tìm được một tấm vé mà không phải ngồi canh nhiều giờ trước màn hình máy tính, hay xếp hàng dài trước các phòng vé truyền thống. Từ đấy, ông thấy được sức mạnh của công nghệ và có niềm tin rằng công nghệ sẽ là công cụ cạnh tranh cốt lõi trong tương lai.

Năm 2012, khi lượng người dùng smartphone ở Trung Quốc tăng cao, Zhang nhận thấy nhiều người khó tìm được tin tức họ quan tâm từ các ứng dụng khác nhau. Kỹ sư 8x tin rằng mình có thể làm tốt hơn Baidu - công cụ tìm kiếm gần như độc quyền tại Trung Quốc.

Tháng 8/2012 ứng dụng đọc tin Toutiao của Zhang ra mắt, lúc này ông 29 tuổi. Nền tảng này thu thập thông tin về thói quen đọc và tìm kiếm của người dùng, sau đó gợi ý tin tức cho họ. Người dùng càng đọc nhiều, Toutiao càng hiểu họ hơn và giữ chân họ ở lại lâu hơn trên ứng dụng. Toutiao chính là tiền thân của ByteDance ngày nay.

"Chúng tôi không sản xuất tin tức, chúng tôi không phân phối thông tin bằng cách truy vấn mà là khuyến nghị", Zhang mô tả về mô hình hoạt động của Toutiao. CEO của Byte Dance quả quyết: "Chúng tôi không phải một doanh nghiệp tin tức, chúng tôi không có phóng viên hay biên tập viên nào trong đội ngũ nhân viên của mình. Toutiao giống một doanh nghiệp về tìm kiếm hoặc một nền tảng truyền thông xã hội". Zhang khẳng định: "Chúng tôi đang làm công việc rất sáng tạo. Chúng tôi không phải bản sao của một công ty Mỹ nào từ sản phẩm đến công nghệ".

Giữa năm 2014, Toutiao có 13 triệu người dùng thường xuyên mỗi ngày. Đây là ứng dụng đọc báo phổ biến nhất ở Đại lục. Đầu tháng 8/2015, phiên bản quốc tế của Toutiao ra đời với tên gọi TopBuzz và nhanh chóng phổ biến ở Mỹ, Brazil và có thêm nhiều phiên bản khác ở Ấn Độ, Indonesia...

Bên bờ vực sinh tồn

Trong lúc Toutiao đang gặt hái những thành công ngoài mong đợi, bằng sự nhạy bén của mình, Zhang lại nhìn thấy cơ hội ở dịch vụ streaming (phát trực tuyến) mới nổi.

Tháng 9/2016, ByteDance âm thầm ra mắt Douyin - ứng chỉnh sửa video với độ dài 15 giây. Người dùng có thể quay sửa, video với nhiều bộ lọc, hiệu ứng âm thanh có sẵn rồi chia sẻ trực tiếp lên các mạng xã hội như Weibo hay WeChat. Nắm bắt được thị hiếu của người dùng, tận dụng thế mạnh về AI, Douyin thành công vang dội và đe doạ trực tiếp đến các mạng xã hội truyền thống ở Trung Quốc.

Wechat sau đó đã cấm người dùng của mình truy cập trực tiếp Douyin. Nhưng động thái đó vẫn không đủ để chống lại sự bùng nổ của mạng xã hội mới nổi này.

ByteDance dần được nhiều người biết đến, nhưng Zhang Yiming vẫn ẩn mình trước cộng đồng công nghệ. Trong những lần hiếm hoi xuất hiện, ông luôn khoác lên mình mác kỹ sư máy tính đơn thuần.

Ở bất kỳ đâu trên thế giới, một công ty khởi nghiệp như ByteDance luôn phải đối mặt với hàng nghìn thách thức. Họ có thể nổi lên sau một đêm nhưng cũng có thể biến mất bất kỳ lúc nào. Các ông lớn trong ngành công nghệ sẵn sàng làm mọi cách để "nhổ tận gốc" những mối nguy tiềm tàng.

Ở Trung Quốc, những doanh nhân thế hệ Internet như Zhang Yiming có chung một mối lo là "ông kẹ" Tencent. Đứng trước tập đoàn Internet đầu ngành của Đại lục, họ có ba lựa chọn: Hoặc là sống, hoặc là chết, hoặc chấp nhận gia nhập Tencent.

Cuối năm 2016, các tin đồn về việc Tencent sẽ mua lại Toutiao xuất hiện ngày càng nhiều. Một nhân viên nói với Zhang rằng tôi không tham gia Toutiao để trở thành nhân viên của Tencent. Zhang Yiming trả lời ngắn gọn: "Tôi cũng vậy!".

Để Toutiao, Douyin tránh được cái "chết yểu", Zhang Yiming nhanh chóng ra mắt một phiên bản quốc tế của Douyin dưới tên gọi TikTok. Lúc này, Zhang Yiming chỉ có một "mục tiêu nhỏ" là đưa ByteDance thành công ty toàn cầu hoá trong vòng ba năm với hơn một nửa người dùng quốc tế. Đó là lối thoát duy nhất giúp Zhang thoát khỏi vòng vây của gã khổng lồ Tencent.

TikTok đã không làm Zhang Yiming thất vọng. Ứng dụng này bước ra khỏi biên giới Trung Quốc và trở thành hiện tượng toàn cầu. Theo báo cáo của Sensor Tower, công ty phân tích ứng dụng di động, đến tháng 4/2020, TikTok đã vượt mặt YouTube, Tinder, Tencent Video... để trở thành ứng dụng kiếm tiền nhiều nhất thế giới.

Riêng trong quý I/2020 TikTok đã có 315 triệu lượt tải, bỏ xa con số của các "đại gia" phương Tây, như Facebook, Instagram, Snapchat và YouTube. Trong tháng 5, đối mặt với nhiều cáo buộc, TikTok vẫn có hơn 100 triệu lượt tải và đang là mạng xã hội được giới trẻ khắp thế giới ưa chuộng.

ByteDance giờ đây đã thoát khỏi nguy hiểm ở quê nhà, vươn ra thế giới thành công ty toàn cầu như ước vọng ban đầu của Zhang Yiming. Nhưng TikTok lại một lần nữa đứng bên bờ vực khi bị hai thị trường lớn nhất ngoài Trung Quốc - Ấn Độ và Mỹ - đồng loạt gây khó dễ.

Một lần nữa gánh nặng lại đè lên vai Zhang Yiming.

Giấc mộng toàn cầu

Ngày 12/3/2020 - kỷ niệm 8 năm thành lập Bytedance, Zhang Yiming thông báo trong một lá thư nội bộ gửi nhân viên rằng ông sẽ trực tiếp phụ trách công việc kinh doanh ở nước ngoài của Bytedance và tập trung vào việc chiếm lĩnh thị trường toàn cầu.

Khác những doanh nhân hay tỷ phú công nghệ khác, Zhang không giỏi kể những câu chuyện hoa mỹ về đời mình. Ông cũng không che giấu tham vọng. Trong phòng làm việc, Zhang luôn có một mô hình địa cầu, ông thường ngắm nó và khẳng định: "Tôi muốn điều hành một công ty toàn cầu".

Facebook đã không thành công trong cuộc viễn chinh về phía Đông, nhưng Zhang đã làm được điều ngược lại. "Chúng tôi phải làm việc chăm chỉ hơn, chúng tôi cũng phải cầu toàn hơn. Giống một bộ phận lao động quốc tế trong thời đại công nghiệp, thời đại thông tin ngày nay cũng phải có một bộ phận lao động quốc tế. Các doanh nhân Trung Quốc phải cải thiện khả năng của chính họ khi đi ra toàn cầu", Zhang nói.

Với truyền thông, Zhang rất kín tiếng nên dự đoán về việc ai sẽ lèo lái con thuyền ByteDance khá mong manh. Nhưng những người làm việc với ông có niềm tin mãnh liệt rằng TikTok sẽ một lần nữa thoát "cửa tử" và trở thành một công ty toàn cầu đúng nghĩa.

Đồng nghiệp của Zhang nói rằng ông là người rất giỏi kiềm chế. Họ hầu như không biết lúc nào người đàn ông này vui hay buồn. Trong các buổi trò chuyện, Zhang luôn giữ tốc độ và âm lượng đều đều. Biểu cảm mãnh liệt nhất ông từng thể hiện chỉ đơn giản là câu nói: "Làm thế nào điều này có thể xảy ra?"

Zhang Peng, người sáng lập của Geek Park, hiểu khá rõ về Zhang Yiming. Ông nhận xét Zhang là người thông minh, có định hướng mạnh mẽ. "Ông ấy hoạt động như một cỗ máy và có thể tự sửa lỗi chính mình như một thuật toán được lập trình", Zhang Peng mô tả.

Cha đẻ của TikTok bước ra thế giới mà không có sự hẫu thuẫn của bất kỳ ông lớn công nghệ nào. Zhang tự mình làm tất cả để có thể tồn tại. "Nhiều người chỉ làm những việc trong lĩnh vực quen thuộc của họ. Tôi thì không bao giờ đặt ra ranh giới cho mình", Zhang Yiming nói. Mỗi khi công ty gặp các vấn đề rắc rối, ông thường tham gia vào các cuộc thảo luận và tìm cho được biện pháp giải quyết. Ở khía cạnh này, Zhang có nhiều nét tương đồng với tỷ phú Elon Musk, CEO của Tesla. Nhưng người đàn ông đến từ Đại lục lại sống rất khoa học và đặc biệt chú ý đến đời sống tinh thần, chứ không làm việc "bán mạng" như ông chủ của SpaceX. Zhang Yiming nói: "Giống robot không phải điều tốt. Mọi người nên ở bên những người khiến cho mình hạnh phúc. Không ai muốn buồn mỗi ngày".

Đối với Zhang Yiming, việc TikTok, ứng dụng đầu tiên của Trung Quốc, chinh phục được thị trường phương Tây, vừa là may mắn của ông, vừa là khó khăn lớn nhất. Gánh nặng kép đang đặt trên vai Zhang Yiming: Một bên ông phải tuân thủ các quy định của Bắc Kinh để đảm bảo các sản phẩm của ByteDance tiếp tục phát triển ở quê nhà. Mặt khác, ông cũng phải chứng minh với Mỹ và thế giới rằng công ty của mình không liên quan gì đến chính quyền Trung Quốc.

Zhang Yiming không có đường lui trong cuộc chiến toàn cầu hoá. TikTok là huyết mạnh của công ty. Giờ đây, từng quyết định nhỏ của Zhang Yiming không chỉ ảnh hưởng đến doanh thu và định giá của TikTok. Nó còn có thể "thổi bay" giấc mộng toàn cầu hoá mà các ông lớn công nghệ như Tencent, Alibaba nhiều năm không làm được.

Khương Nha